1924’te Atatürk'ün Talimatıyla Kuruldu, 98 Yıldır Ayakta

1924 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla Aksaray halkı tarafından imece usulüyle kurulan Azmi Milli Un Fabrikası aradan geçen 98 yıla rağmen halen ayakta. İlk günkü gibi tüm makine ve ekipmanları çalışır halde olan ve bugün istense un üretimine başlayabilecek özelliğe sahip un fabrikasında ülkenin zor zamanlarında aralıksız olarak un üretilerek tüm illere gönderildi. Üretim sahasından arşivine kadar orijinalliğinden hiçbir şey kaybetmeyen Azmi Milli Un Fabrikası, 1924’ten 1997 yılına kadar aralıksız olarak un üretti. Cumhuriyet'in ilk hidroelektrik santraline sahip olan ve halen faal bir şekilde elektrik üretimi yapılabilen fabrika şimdi müze olarak hizmet veriyor. Geniş bir arşive sahip olan fabrikada ayrıca 1924 yılından 1997’ye kadar çalışmış tüm personellerin özlük dosyaları da bulunuyor. Yazışmalardan genel müdür evraklarına kadar geniş bir arşiv kitlesinin bulunduğu fabrikada o dönemde kullanılan elektronik cihazlarda ilgi görüyor.

“Her fabrika bir kaledir” sloganı ile kuruldu

Un fabrikasının özelliklerini ve günümüze kadar yaşanan gelişmeleri anlatan Azmi Milli Sanayi ve Bilim Müzesi Müdürü Mustafa Fırat Gül, “Aksaray Azmi Milli Türk Anonim Şirketi 1924 Ağustos’unda kurulan ve 1926’da hem hidroelektrik santralini hem de un fabrikasını faaliyete geçiren bir şirkettir. İsmini milli mücadele döneminde kurulmuş Azmi Milli Cemiyeti’nden almıştır. Azmi Milli Cemiyeti 1919’da Ankara’da kurulmuş bir cemiyettir ve bu cemiyetin farklı şehirlerde şubeleri ve faaliyetleri vardır. Bu şehirlerden birisi de Aksaray’dır. Dönemin mutasarrıfı Abdullah Sabri Bey bu cemiyetin başında bulunan önemli şahsiyetlerden biridir. 1923’te İzmir’de iktisat kongresi toplandıktan sonra Gazi Mustafa Kemal Paşa her şehrin biran evvel üretime katkı sağlamasını istemiş, fabrikalar açmasının önemli olduğuna dikkat çekmiştir. Hatta bu noktada “Her fabrika bir kaledir” sloganı ile Türk insanı nasıl ki milli mücadele döneminde düşmana karşı tek yumruk ve birlik halinde hareket etmiş ve başarıyla çıkmıştır, iktisadi anlamda da özgürlüğün önemine dikkat çekerek üretime katkı sağlamıştır” dedi.

Aksaray halkının azmiyle 250 bin liraya kuruldu

Müze Müdürü Gül, fabrikanın tamamen Aksaray halkının azmiyle kurulduğuna dikkat çekerek, “Aksaray’da bilindiği gibi özellikle bulunduğu coğrafi yapı itibarı ile ovalara sahip olması bakımından hububat noktasında önemli şehirlerden birisidir. Biran evvel un üretmenin önemine dikkat çekilmiş, 1924 yılında tamamen Aksaraylıların sermayesiyle 250 bin liraya Azmi Milli Türk Anonim Şirketi kurulmuştur. Kurulan bu şirketin en önemli ihtiyacı enerjiydi. Bu elektrik enerjisini ise hidroelektrik santrali kurarak gidermeyi düşündü ve bunu başardı. Halen çalışır vaziyette olan bu hidroelektrik santrali şehre yaklaşık 10 kilometre uzaklıkta ve çalışır vaziyettedir” şeklinde konuştu.

Fabrika ve elektrik santrali halen çalışıyor

“Açıldığı faaliyeti göz önüne alındığında Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk hidroelektrik santrali olduğu düşünülmektedir” diyen Gül, “Yine aynı şirket 1926 yılının aralık ayında un fabrikasını faaliyete geçirmiştir. Bu un fabrikası da yine Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk un farikalarındandır. Birçok fabrika günümüze gelemezken 4 katlı bu fabrikanın tamamen orijinal bir şekilde günümüze gelmiş olması hem Aksaray hem ülkemiz adına gurur vesilesidir. Çünkü orijinalliğini yetirmeden günümüze gelmiş endüstri mirası bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdır ve bunlardan birisi Aksaray’dadır. Azmi Milli Türk Anonim Şirketi’nin hem hidroelektrik santrali hem de un fabrikası bugün istenilse çalıştırılabilecek kadar sağlamdır. 1997 yılına kadar günde 45 ton un üreten bu un fabrikası özellikle son yıllarında Kızılay’a, askeri birliklere ve Ankara Büyükşehir Belediyesi Hal Ekmek Fabrikası'na un üretip göndermiştir” diye konuştu. (İHA)